Απελευθερώσου από τους φόβους σου

Ξεχώρισε από το πλήθος κατακτώντας νέες κορυφές

Ο Γιάννης και οι φίλοι του συνήθιζαν να κάνουν ορειβασία μια φορά το χρόνο. Αυτή τη φορά αποφάσισαν να επισκεφθούν τις Ελβετικές Άλπεις.

Φτάνοντας στο διάσημο ορεινό σημείο των Ελβετικών Άλπεων έμειναν έκπληκτοι, βλέποντας πολλούς ανθρώπους να σκαρφαλώνουν στα βουνά.

Ο Γιάννης και οι φίλοι του άρχισαν να φορούν τον ορειβατικό τους εξοπλισμό και ξεκίνησαν να σκαρφαλώνουν. Σε λίγο είχαν φτάσει στην κορυφή του λόφου.

Αφού έφτασαν αποφάσισαν να κατασκηνώσουν εκεί.

Ο Γιάννης όμως είδε ένα άλλο βουνό όπου μόνο λίγοι άνθρωποι προσπαθούσαν να σκαρφαλώσουν.

Είπε στους φίλους του: «Ας πάμε να ανέβουμε και σε αυτό το βουνό. Θα είναι πιο διασκεδαστικό και πιο προκλητικό απ’ το να κάνουμε κάμπινγκ εδώ.”

Ένας φίλος απάντησε: «Δεν υπάρχει περίπτωση, έχω ακούσει ανθρώπους να μιλούν για αυτό το βουνό. Φαίνεται ότι το μονοπάτι είναι δύσκολο και μόνο λίγοι άνθρωποι μπορούν να ανέβουν».

Οι άνθρωποι που άκουγαν τη συζήτηση κορόιδεψαν τον Γιάννη λέγοντας: «Αν ήταν εύκολο να το σκαρφαλώσεις, γιατί καθόμαστε αδρανείς εδώ;».

Ακούγοντάς τους, ο Γιάννης το θεώρησε ως πρόκληση και πήγε μόνος του για να σκαρφαλώσει στην κορυφή.

Δύο ώρες αργότερα έφτασε στην κορυφή του λόφου. Ο κόσμος που ήταν ήδη εκεί υποδέχτηκε τον Γιάννη με ένα χειροκρότημα.

Ο Γιάννης ήταν χαρούμενος που ανέβηκε στην κορυφή. Έβλεπε την όμορφη θέα της φύσης από την κορυφή.

Άρχισε να συζητά με τους ανθρώπους και τους ρώτησε: «Καθώς ανέβαινα αυτή την κορυφή, ένιωσα ότι δεν ήταν και τόσο δύσκολο. Γιατί μόνο λίγοι άνθρωποι έρχονται εδώ; Αν οι άνθρωποι μπορούν να σκαρφαλώσουν στην κάτω κορυφή, μπορούν να ανέβουν και εδώ αν καταβάλουν λίγη παραπάνω προσπάθεια».

Ένας βετεράνος ορειβάτης απάντησε: «Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ευχαριστημένοι με αυτό που βρίσκουν εύκολο. Ποτέ δεν σκέφτονται ότι έχουν τη δυνατότητα να πετύχουν περισσότερα. Ακόμα και άνθρωποι που δεν είναι ευχαριστημένοι εκεί δεν θέλουν να ρισκάρουν. Νομίζουν ότι αν ρισκάρουνε, θα χάσουν αυτό που ήδη έχουν. Αλλά για να φτάσουμε σε μια νέα κορυφή, πρέπει να καταβάλουμε προσπάθεια. Πολλοί από αυτούς δεν δείχνουν καθόλου θάρρος και παραμένουν μέρος του πλήθους σε όλη τους τη ζωή. Και συνεχίζουν να παραπονιούνται για τη χούφτα των θαρραλέων ανθρώπων και να τους αποκαλούν τυχερούς».

Ακούγοντας αυτό, ο Γιάννης ευχαρίστησε τον βετεράνο που του εξήγησε τη σημασία του θάρρους στη ζωή μας.

Το ηθικό δίδαγμα της ιστορίας

Στη ζωή μας, πολλοί από εμάς μένουμε στη ζώνη άνεσής μας. Αλλά για να πετύχουμε κάτι μεγάλο, χρειαζόμαστε προσπάθεια και κουράγιο.

Δεν πρέπει ποτέ να σταματήσουμε, να έχουμε το θάρρος να σπρώξουμε τον εαυτό μας έξω από το πλήθος.

Επικεντρώσου στο να μετακινηθείς στη χούφτα των ανθρώπων, τους οποίους ο κόσμος αποκαλεί Θαρραλέους.

Πίσω από κάθε ανεκπλήρωτο όνειρο ή επιθυμία, υπάρχει συνδεδεμένος ένας φόβος.

Τι είναι ο Φόβος (και πώς μας επηρεάζει);

Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα που προκαλείται από έναν αντιληπτό κίνδυνο ή απειλή. Προκαλεί αλλαγές στη λειτουργία του εγκεφάλου, των οργάνων μας και τη συμπεριφορά μας. Ο φόβος είναι ο καταλύτης για μάχη ή φυγή (Fight or Flight). Πυροδοτεί την πρωταρχική μας αντίδραση που αφορά στην επιβίωση του είδους μας.

Αυτό το υγιές αμυντικό σύστημα όμως, μπορεί επίσης να είναι καταλύτης για το άγχος.

Όπως είπε η συγγραφέας Τζόντι Πικούλ (Jodi Picoult):

«το άγχος είναι σαν μια κουνιστή καρέκλα, σου δίνει κάτι να κάνεις, αλλά δεν σε πάει πολύ μακριά».

Πώς μας επηρεάζει;

Ο φόβος είναι μια συναισθηματική αντίδραση και ενεργοποιείται όταν αντιλαμβανόμαστε έναν κίνδυνο ή μία απειλή στο περιβάλλον μας. Προκαλεί αλλαγή στη λειτουργία του εγκεφάλου μας, στη λειτουργία του σώματός μας και στη συμπεριφορά μας. Και φυσικά, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, είμαστε εξοικειωμένοι με το ιδίωμα

• fight or flight response ή το
• fight, or flight or freeze response,

Το τέταρτο “F”, Fawn (ο άνθρωπος που ενεργεί άμεσα με σκοπό να ευχαριστήσει για να αποφύγει οποιαδήποτε σύγκρουση) είναι ο πιο πρόσφατος τύπος του τρόπου με τον οποίο ανταποκρινόμαστε στις απειλές.

Ο φόβος μπορεί να μας κάνει να αντιμετωπίσουμε έναν κίνδυνο, μπορεί να μας κάνει να ξεφύγουμε από έναν κίνδυνο και μπορεί να μας κάνει μερικές φορές να παγώνουμε στη θέση μας.

Διάβασε: Κάτι Περισσότερο από ένα Απλό Καταδυτικό Ζευγάρι

Τύποι καταστάσεων φόβου

Έμφυτοι φόβοι

Είναι ενσωματωμένοι στον ανθρώπινο εγκέφαλο και μας προστατεύουν από επιβλαβείς καταστάσεις.

Παραδείγματα αυτών των φόβων είναι ο φόβος των δυνατών θορύβων, ο φόβος της πτώσης και του αποχωρισμού.

Φόβοι που μαθαίνουμε (η πλειοψηφία των φόβων μας)

Το ζεστό μάτι της κουζίνας είναι ένα παράδειγμα προσαρμοστικής μάθησης φόβου. Αυτό που είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε, είναι ότι ο φόβος είναι ενσωματωμένος στον εγκέφαλό μας επειδή μας επιτρέπει να επιβιώσουμε ή να ξεφύγουμε από επικίνδυνες καταστάσεις.

Προσαρμοστικοί φόβοι

Σκέψου ότι περπατάς στο δάσος και βλέπεις ένα φίδι, το σώμα και ο εγκέφαλός σου θα κινητοποιήσουν μια αντίδραση φόβου, πολύ γρήγορα και έξω από τη συνειδητή σου επίγνωση.

Και ουσιαστικά, αυτό που συμβαίνει είναι ότι, από την φύση τους, τα μάτια σου βλέπουν αρχικά το φίδι. Αστραπιαία και μέσα από ένα πολύ γρήγορο “μονοπάτι”, αυτές οι πληροφορίες μεταφέρονται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται θάλαμος, και στη συνέχεια στην αμυγδαλή, για να κινητοποιήσει στη συνέχεια όλα τα συστήματα του σώματός σου και να δημιουργήσει μια αντίδραση φόβου.

Αυτό είναι λοιπόν ένα παράδειγμα προσαρμοστικού φόβου. Ξέφεύγεις απ’ το φίδι, δεν σε δαγκώνει.

Δυσπροσαρμοστικοί φόβοι

Υπάρχουν ωστόσο στιγμές που ο φόβος γίνεται δυσπροσαρμοστικός/maladaptive. Έτσι τώρα, έχεις αντιδράσεις φόβου όταν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος ή αντιδράς υπερβολικά, κατά κάποιον τρόπο. Τότε είναι που αρχίζουμε να μιλάμε για άγχος ή διαταραχές που σχετίζονται με το φόβο.

Πανικός

Ο πανικός είναι φόβος.

Αυτή είναι μια περιγραφή από κάποιον που περιγράφει το πώς είναι να βιώνεις έναν πανικό.

«Ξαφνικά, ένιωσα ζαλάδα, τα πόδια μου με εγκατέλειψαν και δεν μπορούσα να πάρω ανάσα. Ένιωθα ότι κάποιος με έπνιγε. Δεν μπορούσα να ελέγξω την καρδιά μου. Ανέπνεα πολύ γρήγορα. Φοβόμουν ότι πέθαινα. Ήξερα ότι έπρεπε να φύγω πριν το χάσω».

Αυτή η περιγραφή πραγματικά περιλαμβάνει πολλά από τα συμπτώματα του φόβου

• Αυξημένος καρδιακός ρυθμός
• Ρίγος και εξάψεις
• Ναυτία / Κοιλιακή δυσφορία
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Εκφράσεις φόβου
• Δυσφορία στο στήθος
• Εφίδρωση
• Ζαλάδα / Λιποθυμία
• Αίσθηση πνιγμού
• Φόβος θανάτου / απώλεια ελέγχου

Κρίσεις πανικού

Όταν μιλάμε για κρίσεις πανικού και αγχώδεις διαταραχές, μιλάμε για κρίσεις φόβου.

ΚΡΙΣΗ ΠΑΝΙΚΟΥ = «Επίθεση φόβου» σε διαταραχές που σχετίζονται με το άγχος

• Διαταραχή πανικού
• Συγκεκριμένη φοβία
• Κοινωνικό άγχος
• Αγοραφοβία
• Διαταραχή μετατραυματικού στρες
• Όλα έχουν αυτό το συστατικό απόκρισης φυσιολογικού φόβου.

Τι μας κάνει να φοβόμαστε;

Η απλή απάντηση είναι ο βασικός μας προγραμματισμός ή αλλιώς οι πεποιθήσεις μας. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Τις περιοριστικές (υπεύθυνες για όλους τους φόβους μας) και τις ενισχυτικές. Οι περιοριστικές πεποιθήσεις αφορούν σε τρεις κατηγορίες:

• Ο αυτός μας: Δεν είμαστε αρκετά ικανοί, αρεστοί κλπ. Ότι αισθανόμαστε δηλαδή ανεπαρκείς, εμποδίζοντας την αυτοαποδοχή, την αυτοαγάπη και την επίτευξη των στόχων μας.
• Οι άλλοι: Βλέπουμε τον κόσμο με καχυποψία, αδυνατόντας να δημιουργήσουμε υγιείς σχέσεις.
• Ο κόσμος: Η ζωή είναι δύσκολη, η εργασία είναι σκλαβιά, φταίει η κυβέρνηση κοκ. Φταίει οποιοσδήποτε άλλος εκτός από εμάς τους ίδιους. Αποποιούμαστε την ευθύνη.

Οι περιοριστικές πεποιθήσεις οδηγούν σε αρνητικές σκέψεις, συμπεριφορές και δράσεις

Ο φόβος είναι ένα από τα 7 βασικά συναισθήματα  που νιώθουμε μαζί με την χαρά, την θλίψη, την αηδία, τον θυμό, την έκπληξη και το ενδιαφέρον. Ο φόβος δεν έρχεται ποτέ μόνος του σε εμάς, «συνοδεύεται» είτε από το άγχος, την θλίψη, τις ενοχές και έχει και τις «αδερφές» του, τις φοβίες. Φόβο νιώθουμε  όταν απειλούμαστε ή νιώθουμε πως θα απειληθούμε, (όχι μόνο σωματικά) σε μια πραγματική κατάσταση.

Από την άλλη φοβίες έχουμε, όταν νιώθουμε παράλογους φόβους, δηλαδή νιώθουμε ότι απειλούμαστε σε καταστάσεις που στην πραγματικότητα δεν μας απειλούν. Μπορώ να φανταστώ πολλά παραδείγματα φράσεων που δηλώνουν φόβο : «Φοβάμαι πως θα αποτύχω», «Φοβάμαι πως θα τον/την χάσω», «Φοβάμαι πως αν γίνει αυτό, τότε …. και τελικά….», «Φοβάμαι πως θα ρεζιλευτώ» και πολλά πολλά ακόμα. Οι φοβίες είναι κάπως πιο συγκεκριμένες π.χ  Υψοφοβία, Κλειστοφοβία, Αγοραφοβία κ.λ.π.

Μήπως όμως οι φόβοι και οι φοβίες έχουν μπερδευτεί λίγο τώρα τελευταία;

Ας το πιάσουμε από την αρχή! Οι παιδοψυχολόγοι λένε πως βιώνουμε για πρώτη φορά έντονο φόβο, όταν γεννιόμαστε. Ποιός δεν θα ένιωθε φόβο, αν θα έβγαινε από ένα εντελώς προστατευμένο περιβάλλον όπως είναι η κοιλιά  της μητέρας μας σε έναν εντελώς καινούργιο και άγνωστο κόσμο;

Εκτός από αυτό θα μπορούσαμε να προσθέσουμε και κάτι άλλο. Όταν ήμασταν μικροί, όλοι είχαμε κάτι το οποίο «έπρεπε» να φοβόμαστε για να καθόμαστε ήσυχοι και να ξέρουμε ποια θα ήταν η τιμωρία μας σε αντίθετη περίπτωση. Πολλά παιδιά μεγάλωσαν με τον φόβο ότι θα τους φάει ο μπαμπούλας στον ύπνο τους, αν δεν ήταν καλά παιδιά, ή ότι θα τους τιμωρήσει ο μπαμπάς τους ή κάποιο άλλο πρόσωπο εξουσίας για την συμπεριφορά τους.

Το μυαλό μας έχει την τάση να μένει σε αυτό που βίωσε, όταν για πρώτη φορά δοκίμασε να κάνει κάτι, ειδικά αν ήταν πολύ έντονο και δυσάρεστο. Είναι γνωστή η ιστορία που είπε ο Χόρχε Μπουκάι σε συμβουλευόμενο του και περιέχεται και στο βιβλίο του ‘’Να σου πω μια ιστορία’’.

Η ιστορία του μικρού ελέφαντα

Ένας μικρός ελέφαντας που μεγάλωσε σε τσίρκο, φοβόταν να κόψει τα δεσμά του και να το σκάσει, διότι θυμόταν την πρώτη φορά που το προσπάθησε και όντας μικρό ελεφαντάκι δεν τα κατάφερε. Μέσα από αυτή την μικρή και πολύ διδακτική ιστορία μπορούμε να καταλάβουμε πως οι άνθρωποι συντηρούμε τον φόβο και το αίσθημα αδυναμίας!

Τα αρνητικά συναισθήματα όμως, όπως και ο φόβος έχουν ποικίλες επιδράσεις στην ζωή μας. Καταρχάς μας αποτρέπουν από το να πάρουμε αποφάσεις για την ζωή μας. Επίσης είναι ευρέως γνωστό πως όταν φοβόμαστε πως κάτι θα συμβεί, κάνουμε διάφορες σκέψεις γύρω από αυτό και με λεπτομέρειες μάλιστα, δηλαδή προδικάζουμε μια κατάσταση, γίνεται ένας φαύλος κύκλος και τελικά συμβαίνει. Το φαινόμενο αυτό είναι γνωστό ως αυτό-εκπληρούμενη προφητεία.

Πιθανότατα το πιο δύσκολο είναι όταν ο φόβος γίνεται όχι μόνο συνήθεια, αλλά και πηγή απόλαυσης. Κάποιοι άνθρωποι νιώθουν φόβο και ζητούν βοήθεια για αυτό, αλλά στην πραγματικότητα όχι μόνο δεν θέλουν να απαλλαγούν από τους φόβους τους, αλλά θέλουν να παρασύρουν και τους άλλους σε αυτό. Ακόμη τα συναισθήματα που νιώθουμε, όπως και οι φόβοι μας αποτυπώνονται στο σώμα μας με διάφορους τρόπους. Πηγή

Διάβασε: Έξι μύθοι για την αυτόνομη κατάδυση

Το μοντέλο διαχείρισης άγχους “U”

Αν και υπάρχουν πολλές θεωρίες εκεί έξω, τα τελευταία 19 χρόνια, βγάζοντας ανθρώπους (κάθε ηλικίας και από διαφορετικά επαγγέλματα) από το “comfort zone” τους, διαπίστωσα ότι οι περισσότεροι άνθρωποι περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους μένοντας άπραγοι.

Αυτό είναι κάτι που θέλω να αλλάξω, διότι η ζώνη άνεσης σκοτώνει την φιλοδοξία.

Όταν εκπαιδεύω ή ηγούμαι ομάδων, δείχνω πάντα το παρακάτω γράφημα και τους το εξηγώ πριν από οτιδήποτε άλλο. Απλά για να καταλάβουν τι πρόκειται να συμβεί και γιατί.

Η πρόκληση είναι να μείνεις μέσα στη “ζώνη πίεσης” (stretch zone).

Με μικρές προκλήσεις δε συμβαίνει τίποτα και σχεδόν ποτέ. Όσο μεγαλώνουν οι προκλήσεις, τότε είναι που τα παρατάς.

Είναι λεπτή η γραμμή αλλά αν το κάνεις σωστά, τα αποτελέσματα, στο εγγυόμαι, θα είναι μαγικά!

Διάβασε: Παραδοχές, Κίνητρα και Κινδυνολογία

Χτίσε την εμπιστοσύνη στις ικανότητές σου

Όλοι αναγνωρίζουμε ότι η επιτυχία μας επιταχύνεται όταν έχουμε αυτοπεποίθηση. Ο λόγος είναι απλός. Χωρίς αυτοπεποίθηση επιστρέφουμε στον φόβο και όταν φοβόμαστε δεν κάνουμε καμία ενέργεια. Δοκιμαζόμαστε, καθυστερούμε και χρονοτριβούμε.

Όταν είσαι σε θέση να αφήσεις τον φόβο, αναλαμβάνεις δράση πιο γρήγορα και πιο εύκολα.

Όλα αυτά είναι καλά, αλλά το πρακτικό ερώτημα παραμένει. Πώς μπορώ να αποκτήσω μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση;

Η πιο απλή απάντηση είναι να γίνεις πιο ικανος/η.

Καθώς γινόμαστε πιο ικανοί σε κάτι, ο φόβος μας συρρικνώνεται και η αυτοπεποίθησή μας μεγαλώνει. Αυτή είναι η ουσία του βρόγχου εμπιστοσύνης/ικανότητας. Και όσο μεγαλώνει η αυτοπεποίθησή μας, γινόμαστε καλύτεροι (πιο ικανοί).

Έτσι, αυτοί οι δύο κρίσιμοι παράγοντες για την επιτυχία μας σε οτιδήποτε (συμπεριλαμβανομένης οποιασδήποτε δεξιότητας στη δουλειά), ενώνονται για πάντα, όπως η κότα με το αυγό.

Ένα παράδειγμα.

Ας εξετάσουμε κάτι που πιθανότατα ξέρεις να κάνεις καλά. Το ποδήλατο.

Φοβάσαι να κάνεις ποδήλατο; Μάλλον όχι γιατί ξέρεις πώς να το κάνεις.

Αν λοιπόν σου δώσω ένα ποδήλατο και σε προσκαλέσω να κάνουμε μια βόλτα, πιθανότατα θα το κάνεις αμέσως. Δεν υπάρχει λόγος να το καθυστερήσεις. Δεν υπάρχει πραγματικός φόβος. Απλά οδηγείς.

Αν σου έδινα ένα μονόκυκλο ποδήλατο όμως, όπως για τους περισσότερους ανθρώπους, ο φόβος θα εμφανιζόταν και δεν θα ανέβαινες ούτε καν στη σέλα.

Διάβασε: Προετοιμασία για το Αναπάντεχο

Τρόποι για την αντιμετώπιηση φόβων

• Δέξου το ότι φοβάσαι και αναγνώρισε ότι ο φόβος είναι κάτι φυσιολογικό
• Εντόπισε το αίτιο που στον προκαλεί, δίνοντας στον εαυτό σου τo δικαίωμα να είσαι αρχάριος
• Αποφάσισε τη γνώση που θα πάρεις από την αστοχία/λάθος
• Συζήτα με κάποιον που εμπιστεύσεσαι
• Αναρωτήσου, για ποιον παλεύω;
• Δώσε στο εαυτό σου πολλαπλές επιλογές.
• Αναρωτήσου: Και αν;
• Αναγνώρισε το κόστος του να μην προσπαθήσεις
• Μάθε να προσαρμώζεσαι on the fly
• Kάντo και ας φοβάσαι
• Χρησιμοποίησε τη Φύση ως θεραπευτή σου

Διάβασε: Μυστικά Ανάπτυξης Κριτικής Σκέψης

Ξεπέρασε τα όριά σου

Πως μπορείς να ξεπεράσεις τα όρια σου στις καθημερινές σου δραστηριότητες; Και, πιο σημαντικό, πως μπορείς να το κάνεις χωρίς να πανικοβάλλεσαι και να εξαντλείσαι όπως αναφέρεται στο παραπάνω γράφημα; Παρακάτω μπορείς να βρεις μερικά παραδείγματα του Matt Prior ο οποίος για 6 χρόνια πετούσε μαχητικά τζετ για τη Βασιλική Πολεμική Αεροπορία (Royal Air Force):

• Άρχισε να λες ναι όταν συνήθως θα έλεγες όχι. Ειδικά όταν πρόκειται για μία από αυτές τις 50/50 καταστάσεις ή όταν το ένστικτο σου σου λέει να αρνηθείς
• Μην κάνεις όσα σχέδια κάνεις συνήθως και άρχισε να νιώθεις άνετος όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως θες. Άρχισε να το απολαμβάνεις.
• Όταν έχεις χρόνο για ένα ζεστό μπάνιο, γύρνα τη βρύση στο κρύο και κάνε με παγωμένο νερό. Είναι επιλογή σου.
• Μη πάρεις τη συνηθισμένη διαδρομή για τη δουλεία, το πανεπιστήμιο ή το σχολείο. Κάνε τα πράγματα με τρόπο που να έχουν περισσότερο ενδιαφέρον.
• Αποδέξου την αβεβαιότητα και το άγνωστο
• Περιτριγυρίσου από ανθρώπους που σε πιέζουν συνεχώς, που μεγαλώνουν, ωριμάζουν και πειραματίζονται. Μάθε από αυτούς. Μερικές φορές η απλή παρατήρηση είναι αρκετή για να σε βοηθήσει να κάνεις αλλαγές.
• Μάθε να πηγαίνεις με τη ροή. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, φαντάσου τον εαυτό σου σαν ποτάμι. Το ποτάμι δεν σταματάει, έρχεται αντιμέτωπο με εμπόδια, κάνει διάφορες διασταυρώσεις, έχει δύνες, αλλά στο τέλος θα καταλήξει κάπου.

Διάβασε: Τι σε Εμπνέει;

Ο φόβος είναι ο περιοριστικός παράγοντας που σε εμποδίζει να εργαστείς προς αυτό που θέλεις. Ο φόβος μας αποσπά την προσοχή και οδηγεί σε δικαιολογίες – αλλά δεν χρειάζεται. Το να μάθεις πώς να ξεπερνάς τον φόβο είναι μια από τις πιο απελευθερωτικές επιδιώξεις που μπορείς να κάνεις.
Είναι εύκολο να προσποιηθείς ότι ο φόβος δεν σε επηρεάζει και να δικαιολογήσεις το γιατί δεν έχεις πετύχει αυτό που είσαι ικανός. Αντί να γυρίζεις και να κρύβεσαι, αντιμετώπισε τον φόβο ως σύνθημα για να αναλάβεις δράση, και όχι ως δικαιολογία. Κοίταξε τον στόχο σου. Αν αφήσεις τον φόβο να σε διώξει απ’ το να το πετύχεις, τότε ουσιαστικά έχεις ενδώσει.

Ο φόβος της αβεβαιότητας, ο φόβος της αποτυχίας και άλλοι συνήθεις φόβοι πηγάζουν από έναν τομέα: τις περιοριστικές πεποιθήσεις που σε κρατούν πίσω.